Monumenten om bij stil te staan
In Nederland zijn, naast het Nationaal Monument op de Dam, op verschillende plaatsen monumenten opgericht ter herinnering aan de verschillende groepen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
Een van de groepen die door de nazi’s werden vervolgd waren de Sinti en Roma. Ruim 200 Nederlandse Sinti en Roma zijn vanuit Westerbork naar vooral Auschwitz-Birkenau gedeporteerd en daar in de gaskamers omgebracht.
Onthulling van het monument in Den Haag op 27 maart 2006. Bron: Haags Architecten Bureau / Ben Fama-Visscher.
Monument Den Haag
De meesten Sinti en Roma in Nederland zijn in één nacht opgepakt tijdens een landelijke razzia in de vroege ochtend van 16 mei. In Den Haag gebeurde dat met 112 Sinti en Roma. Ter herinnering aan deze gebeurtenis is er een monument geplaatst op de kruising Bilderdijkstraat/Vondelstraat in Den Haag.
Het opschrift op het monument vertelt het verhaal:
‘BIJ HET ACHTERLIGGENDE HOFJE WOONDEN TIJDENS DE DUITSE BEZETTING IN DE TWEEDE WERELDOORLOG DE FAMILIE BERGER: VADER, MOEDER, 3 ZOONS, 4 DOCHTERS EN 1 KLEINKIND. HET GEZIN WERD IN DE VROEGE OCHTEND VAN 16 MEI 1944 SAMEN MET 18 ANDERE HAAGSE ZIGEUNERGEZINNEN DOOR NEDERLANDSE POLITIEMENSEN EN NSB-LANDWACHTEN UIT HUN HUIS GESLEEPT EN NAAR WESTERBORK OVERGEBRACHT. DAAR WERDEN OP 19 MEI IN HET TOTAAL 245 ROMA EN SINTI ZIGEUNERS NAAR DE DUITSE VERNIETIGINGSKAMPEN GEDEPORTEERD EN DAAR VERGAST OF TEWERKGESTELD. SLECHTS 30 MENSEN KEERDEN NA DE BEVRIJDING VAN HET NAZISME NAAR NEDERLAND TERUG, 16 VROUWEN EN 14 MANNEN.’
De tekst op de voorzijde van het voetstuk is ontleend aan een dodengebed van zigeuners: ‘PUTRAY LESKO DROM ANGLE LESTE TE NA INKRAV LES MAI BUT PALPALE MURA BRIGASA’. De Nederlandse vertaling van deze tekst luidt: ‘Stel hun weg in het nieuwe leven voor hen open en verlos hen van de banden van het verdriet’. Foto: Marius van Koulil / Wikimedia.
Hel en vuur
In Amsterdam staat sinds augustus 1978 een ‘zigeunermonument’ op het Museumplein. Het monument is een in brons gegoten beeld van een gezin (man, vrouw en twee kinderen) dat vlucht voor een ‘hel van vuur’. Het is aangeboden aan de stad Amsterdam door de toenmalige Stichting Rom van de inmiddels overleden Koko Petalo.
Symboliek
Het beeld is een verbeelding van de hel waar de miljoenen Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog doorheen gingen. Ook is het gedenkteken een waarschuwing voor het heden en de toekomst.
Beeldhouwster Heleen Levano omschreef haar ontwerp als volgt: ‘Aan Koko Patalo heb ik gevraagd wat voor zigeuners het symbool voor gevaar is. “Vuur,” zei hij. Dus heb ik in het monument het vuur uitgebeeld waar ze doorheen zijn gegaan. Ik heb het gemaakt omdat het het enige antwoord is dat je kunt geven. Ik vind het iets verschrikkelijks, hoe een groep mensen heen en weer wordt gestuurd. Een heleboel mensen schijnen niet te weten of te willen weten dat er zoveel zigeuners zijn vermoord. Het is de manier om de aandacht te vestigen op een vergeten groep.’ (bron: 4 en 5 mei Comité)
Sinti en Roma houden jaarlijks op 1 augustus een herdenkingsbijeenkomst bij het monument in Amsterdam. In de nacht van 31 juli op 1 augustus 1944 zijn 5000 Roma en Sinti uit Europa (mannen, vrouwen en kinderen) in Auschwitz vergast.
Monument aan de Stationsweg in Drachten ter herinnering aan de Roma familie Mirosch. Het monument is in 2006 geplaatst en ontworpen door Roelie Woudwijk. Foto: Wikimedia Commons/Gerardus.
Monument Westerbork, ‘De 102.000 stenen.’ De steentjes met een sterretje zijn voor Joodse slachtoffers, de steentjes met een vlammetje voor Sinti en Roma. Foto: Pleuntje/Wikimedia Commons.
Meer lezen over de verschillende monumenten voor Sinti en Roma in Nederland en de achtergrond kan op de website van het nationaal Comité 4 en 5 mei via deze link: Monumenten voor Sinti en Roma
Ha Sabina c.s.,
in gedachten ben ik vandaag, 2 augustus, bij jullie!
Met vriendelijke groet, Okko, Arnhem