Holocaust Herdenkingsdag
Beeld uit de Westerbork film. Trein waarmee slachtoffers naar Auschwitz werden gedeporteerd.
Vandaag is het Holocaust Memorial Day. Een dag waarop wereldwijd de slachtoffers van de Holocaust en andere genocides worden herdacht.
In 2005 riepen de Verenigde Naties 27 januari uit tot Holocaust Memorial Day. Precies op die dag werd in 1945 kamp Auschwitz door de Russen bevrijd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn alleen al in Auschwitz honderduizenden Joden, Roma en Sinti, homosexuelen en politieke gevangen vermoord. Het kamp staat daarom nog altijd symbool voor de gruwelijkheden die onder het nazi-regime zijn begaan, en als waarschuwing voor de gevaren van racisme en extreem nationalisme.
Lot Joden, Sinti en Roma in Nederland
In Nederland wordt op Holocaust Memorial Day (hier ook wel Holocaust Herdenkingsdag) stilgestaan bij het lot van ruim honderdduizend medelanders van Joodse, Sinti en Roma komaf. De meesten van hen zijn in de periode 1940-1945 via kamp Westerbork in Drenthe afgevoerd naar Auschwitz en andere vernietigings- en concentratiekampen. Daar zijn zij vermoord in de gaskamers, door executies, medische experimenten of zijn gestorven aan ziekte, ondervoeding of uitputting door slavenarbeid.
‘Zigeunerrazzia’
Voor Sinti en Roma in Nederland is vooral 16 mei nog altijd een zeer beladen datum. Op 16 mei 1944 vond op bevel van de Duitsers in Nederland de zogeheten ‘zigeunerrazzia’ plaats, waarbij in de vroege ochtend door het hele land Sinti en Roma werden opgepakt en afgevoerd naar Westerbork.
Op diezelfde dag werden ook ruim tweehonderd woonwagenbewoners opgepakt. Sommige burgemeesters grepen de zigeunerrazzia aan om gelijk van woonwagenbewoners in hun gemeente af te komen. Ook zij werden op de trein gezet naar Westerbork, maar werden na aankomst daar meteen weer vrijgelaten op bevel van de Duitsers. Datzelfde geldt voor sommige Roma en Sinti die een buitenlands paspoort hadden.
Half miljoen Roma en Sinti
Na enkele dagen in Westerbork te hebben verbleven, zijn 245 Sinti en Roma afgevoerd naar vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, en van daaruit soms naar andere concentratie- en werkkampen. Van hen overleefden 215 Sinti en Roma de verschrikkingen van de kampen niet.
In heel Europa zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog naar schatting zo’n half miljoen Roma en Sinti vermoord. Roma en Sinti zelf denken dat het aantal slachtoffers in werkelijkheid nog veel hoger ligt, vooral omdat Roma en Sinti vaak niet geregistreerd stonden in veel landen waar zij woonden.
Late erkenning
Voor het lot van Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog was in Nederland lange tijd geen aandacht, mede door de geslotenheid van de gemeenschappen zelf. Tot in de jaren negentig enkele voorvechters uit de Sinti gemeenschap het heft in eigen handen namen. Zij traden naar buiten met hun verhaal en eisten erkenning van het lot van Sinti en Roma tijdens de oorlog. Dat leidde ertoe dat er in 2000 eindelijk rechtsherstel kwam en de Nederlandse overheid 30 miljoen gulden (13,6 miljoen euro) beschikbaar stelde als schadeloosstelling.
Update: Nationale Holocaust Herdenking terugkijken
Op de laatste zondag van januari vindt elk jaar bij het Spiegelmonument ‘Nooit meer Auschwitz’ in Amsterdam de Nationale Holocaust Herdenking plaats. De herdenking, die ook dit jaar in besloten kring plaatsvond, is 30 januari integraal uitgezonden door de NOS. In de uitzending veel aandacht voor het lot van Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zoni Weiss, een Sinti die als zevenjarig jongetje als enige van zijn gezin de oorlog overleefde, hield een indrukwekkende toespraak. Hij waarschuwde voor de gevaren van racisme en facisme, maar had ook een boodschap van hoop. Zigeunerorkest Brandt zorgt mede voor de muzikale omlijsting van het programma. En cultureel antropoloog en schrijver Peter Jorna vertelde wat Sinti en Roma tijdens de bezetting overkwam.
Verder in de uitzending onder meer de getuigenissen van de Joodse Myrna Tugendhaft-Reens die concentratiekamp Bergen-Belsen overleefde.
De uitzending is hier terug te kijken.
Meer lezen, horen en zien over het lot van Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog
Het lot van negen Sinti en Roma kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog:
Home
(Update 27 januari 2023)
De persoonlijke verhalen van een aantal van de in Nederland vervolgde Sinti en Roma en hun nabestaanden is te lezen, horen en bekijken op westerborkportretten.nl.
De NOS heeft in een special twintig levensverhalen uitgelicht die schuilgaan achter de namen op de ruim 102.000 stenen van het Nationaal Holocaust Namenmonument. Een steen met een naam voor elk Nederlands slachtoffer van Joodse, Sinti of Roma komaf van de Holocaust. In de special wordt het lot van achttien Joodse slachtoffers en twee Sinti slachtoffers, Johannes Weisz en Settela Steinbach, belicht.
Onderzoek Ben Sijes: Vervolging van zigeuners in Nederland 1940-1945
Boek Me hum Sinthu. Interviews met Sinti en Roma over de vervolging in de periode ’40-’45 en over de jaren daarna. Auteur: Jan Beckers. Uitgever: Horus, Den Haag 1980. ISBN 90-70247-12-7.
Tentoonstelling Sinti en Roma in Nederland
De stichting O Lungo Drom – ‘De lange weg’ heeft een tentoonstelling gemaakt ‘Sinti en Roma door de eeuwen heen in Nederland’. Bij de tentoonstelling is tevens een lesbrief voor scholen beschikbaar en een kijkwijzer. Beide zijn te downloaden via de website olongudrom.nl bij educatie & links.
Boek Daar praat ik niet over, het verhaal van Mädie Franz, een Sinti meisje dat de verschrikkingen van drie concentratiekampen overleefde. Door: Anjes Wolfs-Driessen, de dochter van Mädie Franz. In Boekvorm Uitgevers, Assen, december 2020. ISBN 978-94-93164-05-5.
Boek Sinti en Roma in Den Haag. Voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (1900-1970). Het boek beschrijft de geschiedenis van Sinti en Roma in Den Haag, en het lot dat de verschillende Sinti en Roma families trof tijdens de oorlogsjaren. Auteur: cultureel antropoloog Peter Jorna. Uitgever: het Haags gemeentearchief, 27 januari 2021. Sinti en Roma in Den Haag is gratis te downloaden via het Haags gemeentearchief.
Zie ook Indrukwekkend document over Sinti en Roma Den Haag.
Digitale kaart van 16 mei 1944, de zigeunerrazzia
Pointer (KRO-NCRV) heeft in samenwerking met Peter Jorna een digitale kaart gemaakt waarop is te zien vanuit welke gemeente Sinti en Roma naar Westerbork zijn getransporteerd, wie het waren en wat hun lot was.
Besteding geld Rechtsherstel
Uitzending van 4 mei 2013 door Argos (VPRO) over de besteding van de rechtsherstelgelden voor Sinti en Roma. Uit de gemeenschap komen berichten dat het geld niet goed besteed wordt door het Nederlands Instituut Sinti en Roma (NISR) onder voorzitterschap van PvdA-er Joop Worrell.
Gesprek met Lalla Weiss, die werkzaam is geweest bij het NISR en zich al jaren inzet voor de belangen van Sinti en Roma. Zij heeft een werkgroep opgericht die zich buigt over de besteding van de rechtsherstelgelden.
Vernietigingskamp Auschwitz
Voor meer informatie over vernietigingskamp Auschwitz zie onder andere de bevrijdingsjournaals van de NOS over de winter van 1945. We waarschuwen dat de beelden schokkend zijn.