Minister Yesilgöz gaat protocol ondermijning aanpassen
Bij de aanpak van criminaliteit en ondermijning zal de focus niet meer worden gelegd op personen die tot een bepaalde groep behoren. Dat is onjuist en leidt tot stigmatisering. Dat heeft minister Dilan Yesilgöz van Justitie en Veiligheid de Tweede Kamer geschreven naar aanleiding van het kenmerken van woonwagenbewoners als ‘signaal’ voor ondermijning.
De brief van de minister volgt op een artikel in dagblad De Stentor en na vragen van onder meer Tweede Kamerleden Stephan van Baarle (Denk) en van Sylvana Simons (Bij1) over het zogeheten ‘Privacy protocol’. Dit is een protocol dat gemeenten kunnen hanteren in de strijd tegen ondermijning. Woonwagenbewoners (‘eigenaren woonwagens, huurders, bewoners’) worden hierin expliciet genoemd als signaal voor ondermijnende of criminele activiteiten, en dat tussen een opsomming van criminele clubs en praktijken: OMG’s (outlaw motorcycle gangs), windhappers en harddrugs. De bewuste passage staat in de zogenaamde ‘checklist’ (controlelijst) van het protocol, waarmee gemeenten stapsgewijs kunnen beoordelen of een signaal betrekking heeft op ondermijning.
Gewraakte passage
Het Model privacy protocol, ook wel ‘Modelinformatieprotocol’ genoemd, is op 20 februari 2020 door toenmalig minister Grapperhaus aan de Tweede Kamer toegezonden. Het is bedoeld voor gemeenten zodat zij weten wat de wettelijke mogelijkheden zijn voor het delen van gegevens bij de aanpak van zware criminaliteit. In 2020 is het protocol onder de aandacht gebracht van gemeenten en is inmiddels door meerdere gemeenten (in elk geval tien, wijst onderzoek van Het Wiel uit) overgenomen, inclusief de gewraakte passage over woonwagenbewoners. Om hoeveel gemeenten het in totaal gaat, kan de minister niet aangeven omdat dit niet wordt bijgehouden.
Strategisch Beraad Ondermijning
Uit de beantwoording van de Tweede Kamervragen door minister Yesilgöz en minister Hanke Bruins Slot van BZK (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), blijkt dat het protocol door de landsadvocaat is opgesteld in opdracht van het Strategisch Beraad Ondermijning (SBO). Dit is een imposante overlegstructuur die begin 2018 in het leven is geroepen om de aanpak van ondermijning te verstevigen. Deelnemers aan het SBO zijn, naast het ministerie van J en V, onder andere het OM, de ministeries van BZK, Financiën, Sociale Zaken en Werkgelegenheid, politie, belastingdienst en de G40, een netwerk van veertig (middel)grote gemeenten. Het protocol is vervolgens besproken in een klankbordgroep waarin gemeenten, de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten), de Autoriteit Persoonsgegevens en het ministerie van J en V hebben deelgenomen.
Ondenkbaar
Dat het protocol onder de paraplu van zo’n breed netwerk van (overheids)instanties in deze vorm het daglicht heeft kunnen zien, is schokkend en roept ook vragen op. Net als overigens het feit dat niet één zittend Tweede Kamerlid er bij de aanbieding in 2020 kritische kanttekeningen bij heeft geplaatst. Dat zou ondenkbaar zijn geweest als Nederlanders met een bepaalde migratieachtergrond waren opgenomen als signaal voor ondermijning.
‘Ras’
De huidige ministers van J en V en BZK zien dat gelukkig ook in. Minister Yesilgöz wijst er in haar brief op dat het College voor de Rechten van de Mens (CvdRvdM) een definitie van het begrip ‘ras’ hanteert waar ook woonwagenbewoners onder vallen: woonwagenbewoners, die zich van generatie op generatie als zodanig manifesteren en die zich beschouwen als een bevolkingsgroep met een van andere bevolkingsgroepen te onderscheiden cultuur, vallen onder het begrip ‘ras’.*
Mensenrechtelijk toetsingskader
Bij het aanpassen van het model-protocol zal de minister het Mensenrechtelijk toetsingskader van het College betrekken. In dit toetsingskader, dat het College heeft opgesteld naar aanleiding van de Toeslagenaffaire, staan de juridische maatstaven om etnisch profileren te voorkomen.
‘De mogelijke gevolgen voor burgers van risicoprofilering zijn groot en daarom kunnen afkomst- gerelateerde criteria niet, of alleen in uitzonderlijke gevallen en met de grootste mogelijke zorgvuldigheid worden toegepast’, schrijft minister Yesilgöz. Gebruik maken van risicoprofielen brengt het risico van discriminatie met zich mee. En discriminatie is verboden, aldus de minister.
SBO
Het model-protocol zal worden aangepast in samenwerking met het Strategisch Beraad Ondermijning (SBO) en met gemeenten. De minister verwacht een en ander in september, tijdens de eerstvolgende bijeenkomst met het SBO, af te ronden.
Prangende vraag
Een vraag die Het Wiel nog bezig houdt, en al eerder aan de minister heeft voorgelegd, is hoe een opvallend verschil is ontstaan in het Model privacy protocol zoals door het ministerie naar de Tweede Kamer is gestuurd en de privacy protocollen van gemeenten. In het model-protocol van het ministerie worden woonwagenbewoners (onder het kopje ‘Overig’ of ‘Algemeen’) pas als laatsten op de checklist genoemd. In de privacy protocollen van gemeenten duiken zij plots als eersten op de checklist op. Het is vrij onwaarschijnlijk dat gemeenten dit allemaal eigenhandig op dezelfde manier hebben aangepast. Veel waarschijnlijker is dat er een tweede versie rondwaart die, nadat het model-protocol in februari 2020 naar de Tweede Kamer is gestuurd, aan gemeenten is voorgelegd. Prangende vraag is: waar komt deze gewijzigde versie vandaan en wie heeft bepaald dat juist deze versie, waarin woonwagenbewoners extra prioriteit lijken te krijgen door hun plek op de lijst van signalen, aan gemeenten is gepresenteerd.
In het juni-nummer in Het Wiel uitgebreid aandacht voor het protocol en aan ander voor woonwagenbewoners discriminerend beleid, zoals aparte Bibob-regels voor bewoners van woonwagens en nog altijd heimelijk gevoerd ‘uitsterfbeleid’. Zie voor een korte weergave Inhoud Wiel.
* ‘Ras’ is eigenlijk een achterhaald begrip gezien de eeuwenlange vermenging van bevolkingsgroepen en de multiculturele samenleving waarin we leven. Onder ras als verboden grond voor discriminatie in artikel 1 van de Grondwet wordt dan ook vooral verstaan: huidskleur en etniciteit (groep mensen of bevolkingsgroep met een bepaalde (sociaal-)culturele identiteit.